Badania hormonalne –
czym są? Co mówią?
Kiedy je wykonać?

Badania hormonalne – czym są i dlaczego są tak ważne?

Badania hormonalne są testami wykonywanymi zwykle z krwi, które pozwalają zdiagnozować nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu endokrynnego (dokrewnego), czyli właśnie hormonalnego. Jest on złożony ze znajdujących się w różnych miejscach ciała gruczołów:

• przysadki mózgowej;
• podwzgórza;
• szyszynki;
• tarczycy;
• gruczołów przytarczycznych;
• grasicy;
• nadnerczy;
• trzustki,
• jajników (lub jąder u mężczyzn).

Zadaniem każdego z tych gruczołów jest wydzielanie hormonów – związków organicznych, które regulują pracę całego organizmu lub poszczególnych narządów. Ma to na celu przede wszystkim utrzymanie homeostazy, czyli równowagi w ciele i zachodzących w nim procesach.

Nieprawidłowe działanie układu hormonalnego automatycznie przekłada się na nieprawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Jeśli któryś z gruczołów produkuje zbyt mało lub zbyt dużo „swojego” hormonu, oznacza to niedoczynność lub nadczynność, prowadzące do zaburzeń, które w dalszej perspektywie mogą powodować wiele chorób, w tym problemy z płodnością.

Celem badań hormonalnych jest zatem kontrola pracy gruczołów i wykrycie ewentualnych nieprawidłowości, a – po wdrożeniu leczenia – monitorowanie jego skuteczności oraz bieżące dostosowywanie terapii do potrzeb pacjentów.

Kluczowe hormony i ich wpływ na organizm

• Estrogeny (produkowane głównie przez jajniki) – są odpowiedzialne między innymi za rozwój żeńskich cech płciowych, regulują miesiączkę, dbają o dobry metabolizm, zapobiegają osteoporozie. Nadmiar estrogenów może świadczyć np. o przyjmowaniu zbyt wysokich jego dawek (np. w lekach), obecności niektórych guzów, chorobach wątroby lub tarczycy. Wśród przyczyn niedoboru tego hormonu wymienia się choroby jajników, nadmierny wysiłek czy nadużywanie alkoholu¹.

Sprawdź, co powinnaś wiedzieć na temat estrogenu w antykoncepcji >>

• Progesteron (produkowany przez jajniki) – to hormon niezbędny do tego, aby kobieta mogła zajść w ciążę i ją utrzymać². Nadmiar progesteronu może zwiastować między innymi choroby wątroby, nadnerczy, zespół policystycznych jajników, a niedobór – problemy w funkcjonowaniu ciałka żółtego w jajnikach, podwzgórza czy też przysadki mózgowej.

Przeczytaj o działaniu progestagenu w antykoncepcji hormonalnej >>

• Folitropina (FSH, produkowana przez przysadkę mózgową) – ten hormon warunkuje produkcję estrogenu i progesteronu, jest też odpowiedzialny za rozwój pęcherzyków Graffa, w których znajduje się komórka jajowa, uwalniana przy owulacji. Nadmiar lub niedobór FSH może wiązać się z przyjmowaniem leków. Wysokie stężenie FSH pojawi się też po menopauzie. Ponadto może alarmować o niewydolności jajników³.
• Lutropina (LH, produkowana przez przysadkę mózgową) – jest odpowiedzialna za wystąpienie owulacji, wspiera również syntezę progesteronu. Wysokie stężenie LH może występować np. w zespole policystycznych jajników czy zespole Turnera. Niedobory zarówno FSH, jak i LH mogą mówić o nieprawidłowym funkcjonowaniu przysadki mózgowej lub podwzgórza, co z kolei może się pojawić między innymi w zaburzeniach odżywiania (anoreksji i bulimii)⁴.
• Prolaktyna (produkowana przez przysadkę mózgową) – wpływa na funkcjonowanie układu rozrodczego, jest odpowiedzialna za wzrost gruczołów piersiowych w trakcie ciąży oraz produkcję mleka po urodzeniu dziecka. Nadmiar prolaktyny może być przyczyną między innymi bezpłodności. Czasem współwystępuje z zespołem policystycznych jajników. Niedobór może świadczyć o uszkodzeniu przedniego płata przysadki, poporodowej martwicy przysadki, gruźlicy, sarkoidozie⁵.
• TSH, FT3, FT4 (hormony związane z funkcjonowaniem tarczycy). Tyreotropina, czyli TSH, jest produkowana przez przysadkę mózgową, aby pobudzać tarczycę do produkcji wolnych hormonów tego gruczołu, tj. trójjodotyroniny i tyroksyny (tzn. FT3 i FT4). Nadmiar TSH w organizmie może oznaczać niedoczynność tarczycy, np. w przebiegu choroby Hashimoto. Niedobór zaś mówi o jej nadczynności, np. w chorobie Gravesa–Basedowa. Zaburzenia stężenia TSH będą również świadczyć o nieodpowiednich dawkach hormonów w prowadzonej terapii chorób tarczycy⁶.

Badania hormonalne – kiedy warto wykonać?

Do konsultacji na temat wykonania badań hormonalnych powinny Cię skłonić wszelkie niepokojące i niestandardowe objawy, które mogą sugerować nieprawidłową gospodarkę hormonalną organizmu.

Prawdopodobnie nie znasz wszystkich sygnałów mogących świadczyć o takich nieprawidłowościach, ale znając swój organizm, jego reakcje na różne czynniki czy choćby własny cykl miesięczny, łatwiej będzie Ci wychwycić pewne symptomy i zapytać lekarza, czy powinny być one powodem do niepokoju. Dowiedz się, czy tabletki antykoncepcyjne mogą opóźniać menopauzę >>

Zaburzenia hormonalne – niepokojące objawy

Wśród sygnałów, po wystąpieniu których warto skonsultować się z lekarzem i wykonać badania hormonów, można wymienić między innymi:

• zaburzenia miesiączkowania;
• trudności z zajściem w ciążę;
• objawy menopauzy;
• bóle głowy;
• zaburzenia widzenia;
• problemy z masą ciała;
• nieprawidłowa przemiana materii.
• zbyt niskie lub zbyt wysokie ciśnienie;
• zwiększenie potliwości;
• problemy z koncentracją;
• osłabienie;
• bezsenność.

To tylko niektóre z możliwych objawów zaburzeń hormonalnych w organizmie. Warto jednak, abyś była wyczulona na wszelkie zmiany i symptomy, szczególnie gdy utrzymują się one przez dłuższy czas. Odpowiednio wczesne wykonanie badań hormonalnych może pomóc Ci w uniknięciu ewentualnych skutków chorób Sprawdź, czy antykoncepcja hormonalna ma wpływ na pojawienie się zakrzepicy >>

Profilaktyczne badanie hormonów

Badania hormonów warto wykonywać również wtedy, gdy nie zauważasz u siebie żadnych objawów, które mogłyby wskazywać na nadczynność lub niedoczynność któregokolwiek z gruczołów. Zawsze miej na uwadze starą, sprawdzoną zasadę, że lepiej zapobiegać, niż leczyć.

Jeśli jesteś w wieku rozrodczym i planujesz mieć dzieci, a przykładowo w rodzinie występują choroby tarczycy, to warto, abyś skontrolowała poziom TSH. Jeśli Twoje cykle są regularne, prawdopodobnie nie wystąpią odchylenia w badaniach stężenia hormonów płciowych (estrogenu, progesteronu, testosteronu). W przypadku gdy takie zaburzenia mają miejsce, lekarz zaleci adekwatne do sytuacji klinicznej badania. Kontrola funkcjonowania tarczycy i stężenia hormonu TSH jest bardzo istotna, szczególnie po 35. roku życia. Jeżeli na co dzień doświadczasz dużo sytuacji stresowych, jesteś zmęczona, osłabiona, masz problemy z masą ciała, to zbadaj kortyzol. Warto wspomnieć też o regularnym badaniu stężenia cukru we krwi, zwłaszcza jeśli jesteś obciążona ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu 2.

Tak wyglądają niektóre wskazówki dotyczące badań hormonów i zapobiegania zaburzeniom hormonalnym. Konkretne wytyczne powinien przekazać Ci specjalista na podstawie wywiadu lekarskiego, stanu Twojego zdrowia oraz ewentualnej historii chorobowej. Lekarz podpowie również, z jaką częstotliwością należy w Twoim przypadku badać hormony.

Jak przygotować się na badania hormonalne?

Badania hormonalne nie wymagają skomplikowanych przygotowań, ale trzeba pamiętać o kilku kwestiach. O wszystkim jednak powinien poinformować Cię lekarz wypisujący skierowanie.

• Ze względu na zmienne dobowe stężenia hormonów badanie powinno odbyć się w godzinach porannych.
• Niektóre hormony (np. FSH, LH) mają różne stężenie w różnych fazach cyklu miesiączkowego, więc na badanie należy zgłosić się w określonym dniu cyklu (lekarz wskaże, kiedy najlepiej to zrobić).
• Na kilka dni przed badaniem nie powinno się w sposób znaczący zmieniać trybu życia, aby nie zaburzyć wyników.
• Również na kilka dni przed badaniem należy powstrzymać się od dużego wysiłku fizycznego oraz unikać sytuacji stresowych.
• Warto wcześniej sprawdzić, czy badania powinny odbyć się na czczo.
• Należy poinformować lekarza wypisującego skierowanie na badania o przyjmowanych lekach i suplementach. Jeśli będzie to wskazane (i możliwe), może on zalecić tymczasowe ich odstawienie.

Przeczytaj poradnik, jak się przygotować do wizyty u ginekologa po antykoncepcję hormonalną >> W przypadku badań hormonalnych najważniejsza jest konsultacja z lekarzem i trzymanie się jego zaleceń. Dotyczy to zarówno przygotowania się do tych badań, jak i postępowania po ich wykonaniu. Pozwoli to uzyskać właściwą interpretację wyników oraz utrzymać hormony pod kontrolą, a w razie ewentualnych nieprawidłowości rozpocząć odpowiednią terapię.