Menopauza a ciąża:
do jakiego wieku
można zajść w ciążę?

Menopauza – czyli co?

Menopauza (przekwitanie) to moment, który dotyczy każdej kobiety i wiąże się z zakończeniem pewnego etapu w życiu. Krótko mówiąc, jest to ostatnia miesiączka, po której przez 12 miesięcy nie pojawia się kolejne krwawienie. Dlatego potwierdzenie, że kobieta przeszła menopauzę, można zyskać dopiero po roku. Etapem, który w ten sposób się kończy, jest okres płodności, czyli czas, kiedy istnieje możliwość zajścia w ciążę.

Pomocne w określeniu, czy kobieta przechodzi menopauzę, jest oznaczenie poziomu FSH (hormonu folikulotropowego), który rośnie, jeśli trwa wygasanie czynności jajników w procesie przekwitania. Zwiększenie poziomu FSH obserwuje się już kilka lat przed ostatnią miesiączką, kiedy to inne istotne dla płodności hormony – LH (hormon luteinizujący) i E2 (estradiol) – wykazują jeszcze prawidłowe stężenia. Wynikiem potwierdzającym menopauzę jest stężenie FSH w surowicy przekraczające 30 j./l przy stężeniu E2 poniżej 30 pg/ml (dodatkowo współczynnik FSH/LH jest większy niż 1)¹.

Czas ostatniej miesiączki zależy od wielu czynników – genetycznych oraz środowiskowych (używki, choroby). Można jednak przyjąć, że menopauza pojawia się średnio między 45. a 55. rokiem życia, a ostatnia miesiączka w wieku 50–51 lat².

Menopauza to tylko jeden z etapów całego okresu okołomenopauzalnego, który dzieli się na:

• premenopauzę – okres poprzedzający menopauzę, rozpoczynający się nawet 10 lat przed ostatnią miesiączką, menopauzę – moment ostatniej miesiączki,
• menopauzę – moment ostatniej miesiączki,
• postmenopauzę – okres, który rozpoczyna się 12 miesięcy po ostatnim krwawieniu; czynność jajników wygasa, a organizm zapoczątkowuje proces przyzwyczajania się do obniżonego stężenia hormonów płciowych.

Menopauza – objawy

Okres menopauzy może przebiegać różnie, ponieważ każda kobieta ma inne uwarunkowania genetyczne i predyspozycje. Nierzadko jest to jednak dość trudny moment w życiu, pod względem zarówno fizycznym, jak i psychicznym.

Do problemów związanych z okresem okołomenopauzalnym można zaliczyć między innymi¹:

• zaburzenia miesiączkowania – zwykle objawiają się krótszymi lub nieregularnymi cyklami,
• nasilenie problemów z układem moczowo-płciowym – nietrzymanie moczu, suchość pochwy, dyspareunia (ból podczas stosunku), infekcje dróg moczowych, obniżenie/wypadanie narządów płciowych,
• zaburzenia libido – mniejsze zainteresowanie seksem, mniej intensywne odczuwanie orgazmu, jak również zaburzenia powodowane przez ww. dolegliwości ze strony układu moczowo-płciowego,
• zmiany w tkance łącznej występujące po menopauzie – skutkują cieńszą skórą, mniejszym poceniem się, wypadaniem włosów, bólem kostno-stawowym,
• pomenopauzalne osteopenia i osteoporoza – czyli zmniejszenie mineralnej gęstości kości, co zwiększa ryzyko złamań,
• zaburzenia związane z psychiką – wśród nich: nagłe zmiany nastroju, mniejsza odporność na stres, szybkie męczenie się, osłabienie pamięci i koncentracji, zniechęcenie, przygnębienie, a nawet depresja.

Mówiąc o menopauzie, trzeba też wspomnieć o zespole klimakterycznym, którego niektóre oznaki pokrywają się z zaburzeniami sfery psychicznej. Do objawów klimakterium należą^1,3:

• uderzenia gorąca,
• obfite pocenie się (zwłaszcza w nocy),
• zaburzenia snu,
• nerwowość,
• obniżenie nastroju,
• zawroty i bóle głowy,
• ogólne osłabienie,
• kołatanie serca,
• parestezje (uczucie mrowienia, drętwienia).

Niektóre badania³ wykazały, że wśród objawów zespołu klimakterycznego największe nasilenie mają uderzenia gorąca, a w następnej kolejności pocenie się, zaburzenia snu i nerwowość. Masz bolesne miesiączki i PMS? Dowiedz się, czy pomogą Ci tabletki antykoncepcyjne >>

Menopauza a ciąża

Menopauza to moment, kiedy kobieta przestaje miesiączkować, ale cały okres okołomenopauzalny jest procesem, który zaczyna się dużo wcześniej i podczas którego obserwuje się postępujące zmiany hormonalne związane z funkcjonowaniem jajników, czyli przykładowo¹:

• zahamowanie dojrzewania pęcherzyków Graafa,
• zatrzymanie jajeczkowania,
• osłabienie czynności ciałka żółtego,
• niedobór, a w dalszej kolejności brak progesteronu.

Wszystkie te zmiany zachodzące w czasie premenopauzy (etapu poprzedzającego menopauzę) prowadzą do znacznego obniżenia płodności. Ponadto w tym okresie wciąż spada liczba cykli owulacyjnych: z 50% u 35-latek do 5% u kobiet w wieku 45 lat. Rosnące stężenie FSH i LH to kolejne oznaki zbliżającej się menopauzy1. Mimo dużego spadku płodności kobieta cały czas może zajść w ciążę – jest to możliwe aż do momentu wystąpienia ostatniej miesiączki.

Menopauza a płodność

Tak jak menopauza nie przychodzi nagle, tak utrata płodności również nie następuje z dnia na dzień. Cały proces, czyli okres premenopauzalny, rozpoczyna się średnio 5–6 lat¹ wcześniej (choć – jak już zostało wspomniane – może to być nawet 10 lat). Jest to czas stopniowej utraty zdolności rozrodczych, ale jeśli kobieta nie chce już mieć dzieci, musi pamiętać o odpowiednim zabezpieczeniu.

Dni płodne w okresie menopauzy

Jeśli kobieta jest już po menopauzie, czyli minął co najmniej rok od ostatniej miesiączki, jajniki całkowicie utraciły swoje funkcje i nie ma już możliwości zajścia w ciążę. Jednak przez cały okres premenopauzalny taka możliwość istnieje. Trzeba o tym pamiętać, bo okres ten bywa mylnie interpretowany jako menopauza. Tymczasem dni płodne – choć coraz trudniej jest je ustalić – wciąż się zdarzają, otwierając drogę do zapłodnienia.

Jak odróżnić menopauzę od ciąży?

Odróżnienie menopauzy od ciąży może być kłopotliwe, wiele symptomów jest bowiem podobnych. Wśród nich należy wymienić: brak miesiączki, zmęczenie i osłabienie, drażliwość, problemy z koncentracją czy zaburzenia snu. Dlatego – jeśli kobieta w ostatnim czasie odbyła zbliżenie intymne, od ostatniego krwawienia menstruacyjnego nie minął u niej jeszcze rok, a pojawiły się wymienione objawy – najlepiej jest wykonać test ciążowy (z porannej dawki moczu), a w razie wątpliwości umówić się na wizytę do ginekologa.

Czy rok po ostatniej miesiączce można zajść w ciążę?

Zajście w ciążę jest możliwe do momentu, w którym od ostatniej miesiączki minie 12 miesięcy. Do tego czasu nie ma żadnej gwarancji, że jajniki zakończyły swoją aktywność i że kolejne krwawienie się nie pojawi. Można ewentualnie wykonać badania stężenia hormonów odpowiedzialnych za płodność, co jest pomocne w rozpoznaniu, czy kobieta ma już menopauzę za sobą.

Do jakiego wieku można zajść w ciążę?

Zajście w ciążę jest możliwe przez cały czas, kiedy kobieta miesiączkuje, czyli od pierwszego okresu do rozpoczęcia wieku postmenopauzalnego. A im mniej czynników mających negatywny wpływ na płodność (choroby, leki, niezdrowy tryb życia, używki), tym większe są na to szanse. Oczywiście z roku na rok zdolności rozrodcze się zmniejszają. Z drugiej strony obserwuje się wzrost średniej wieku matek rodzących. W Polsce średnia ta wzrosła z 28,8 lat w 2010 roku do 29,8 lat w roku 2020⁴. Mają na to wpływ między innymi różne uwarunkowania społeczne – kobiety coraz później decydują się na macierzyństwo.

Czy po menopauzie można zajść w ciążę?

Zdarza się, że kobiety, które stwierdziły u siebie objawy menopauzy i od dłuższego czasu (np. od kilku miesięcy) nie miesiączkują, sądzą, że nie zajdą już w ciążę i nie stosują antykoncepcji. Jest to jednak błędne podejście, ponieważ wiek postmenopauzalny rozpoczyna się rok od ostatniego krwawienia i dopiero wtedy można mówić o utracie płodności. Zobacz, co musisz wiedzieć o estrogenie w antykoncepcji >>

Antykoncepcja w okresie menopauzy

Cały okres okołomenopauzalny, związane z nim nieregularne cykle i wahania hormonalne mogą przysparzać wielu problemów z kontrolą nad płodnością. Mimo że funkcje jajników stopniowo wygasają, ciąża cały czas może się zdarzyć, dlatego kobiety, które chcą jej uniknąć, powinny stosować odpowiednie zabezpieczenie. Do metod antykoncepcji po 40. roku życia należy zaliczyć:

• tabletki dwuskładnikowe – z estrogenem i progestagenem,
• tabletki jednoskładnikowe – z samym progestagenem,
• miedziane wkładki domaciczne – wydłużają czas krwawienia i nasilają jego obfitość,
• wkładki domaciczne hormonalne – zawierają tylko progestagen, zakłada się je na 5 lat,
• implanty – również z samym progestagenem, aplikowane nawet raz na 3 lata,
• zastrzyki hormonalne – w składzie mają tylko progestagen, wykonywane są raz na 3 miesiące,
• plastry – z estrogenem i progestagenem,
• prezerwatywy – to najmniej skuteczna z wymienionych metod, ale jej zaletą jest ochrona przed przenoszeniem chorób wenerycznych.

Kobiety po 40. roku życia powinny wybrać maksymalnie bezpieczną dla siebie formę zabezpieczenia przed niepożądaną ciążą. Jest to bowiem grupa pacjentek bardziej narażonych na wystąpienie różnych chorób. Trzeba wiedzieć, że połączenie dojrzałego wieku z innymi czynnikami eliminuje stosowanie metod dwuskładnikowych z uwagi na zawartość estrogenu, mogącego zwiększać ryzyko groźnej dla życia zakrzepicy. Do czynników tych należą między innymi: nadwaga i otyłość, palenie papierosów, przyjmowane leki, dodatni wywiad rodzinny w kierunku chorób zakrzepowych, udarów, zawałów, chorób nowotworowych.

W kontekście wyboru odpowiedniej antykoncepcji większość kobiet – również tych, które znajdują się w okresie okołomenopauzalnym – może bezpiecznie stosować jednoskładnikowe tabletki bez estrogenu. Warto przy tym podkreślić, że mają one zbliżoną skuteczność do tabletek dwuskładnikowych (wskaźnik Pearla wynosi odpowiednio 0,14 i 0–1,26⁵). Przeczytaj więcej o nowoczesnej antykoncepcji po 40. roku życia >>