Skuteczne metody
antykoncepcji –
postaw na swoje
bezpieczeństwo

Antykoncepcja, czyli zapobieganie ciąży

Omawiając temat antykoncepcji, nie można pominąć kwestii seksu, który jest nieodłącznym towarzyszem ludzkości, przede wszystkim ze względu na funkcję rozrodczą. Jednak od zawsze ludzie dążyli do zbliżeń intymnych nie tylko w celu powiększenia rodziny, lecz także dla przyjemności. Tak pojawiła się potrzeba zapobiegania niepożądanej ciąży. Skuteczne metody antykoncepcji – wkładka domaciczna i prezerwatywa – pojawiły się dopiero w pierwszej połowie XX wieku. Ale największy przełom nastąpił w latach 50., kiedy wynaleziono tabletkę antykoncepcyjną. Było to możliwe dzięki odkryciu, od czego zależy płodność u kobiet i w jaki sposób działają ludzkie hormony, a także wprowadzeniu technologii wytwarzania hormonów syntetycznych. Do dostępnych metod antykoncepcyjnych zalicza się metody hormonalne (tabletki, krążki, plastry, wkładki, zastrzyki, implanty), mechaniczne (prezerwatywy, kapturki naszyjkowe, środki plemnikobójcze, gąbki dopochwowe) i naturalne (kalendarzyk partnerski). Do form antykoncepcji niektórzy zaliczają też stosunek przerywany, jednak przez wątpliwą skuteczność nie warto go stosować. Choćby ze względu na to, że nie jest łatwo wyczuć moment, w którym należy „przerwać stosunek”. Jeśli jednak z tej metody korzysta para, dla której zajście w ciążę nie będzie problemem, to czemu nie? Inną metodą, którą trudno zaliczyć do antykoncepcyjnych, jest „tabletka po”, czyli antykoncepcja awaryjna przyjmowana po stosunku, który odbył się bez zabezpieczenia. Ze stosowaniem tej tabletki wiążą się też największe kontrowersje, bo jest zażywana już „po fakcie”. Trzeba pamiętać, że antykoncepcja musi być dopasowana do potrzeb, stanu zdrowia i predyspozycji pacjentki. Zatem konieczna jest konsultacja z lekarzem ginekologiem. Odpowiednio dobrana i prawidłowo stosowana metoda będzie więc nie tylko skuteczna w działaniu, lecz także bezpieczna dla organizmu kobiety. Dodatkowo, szczególnie w przypadku braku stałego partnera seksualnego, wskazane jest używanie prezerwatywy, niezależnie od tego, czy kobieta stosuje inną formę antykoncepcji. Prezerwatywa bowiem w dużej mierze chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Dowiedz się więcej o antykoncepcji w każdym wieku >>

Skuteczne środki antykoncepcyjne

Wybór formy antykoncepcji zależy od indywidualnych preferencji, oczekiwań, a także przekonań. Zanim jednak kobieta (po konsultacji ze swoim lekarzem) zdecyduje się na konkretną opcję, warto, by poznała wszystkie dostępne metody.

Antykoncepcja hormonalna – rodzaje, zalety, stosowanie

Do antykoncepcji hormonalnej zaliczamy:

• Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe – zawierają dwa hormony: estrogen i progestagen. Ten rodzaj tabletek uważa się za jedną z najskuteczniejszych metod zapobiegania ciąży, jednak istnieją pewne grupy kobiet, które nie powinny ich stosować. Przyczyną jest obecność estrogenu, mogącego powodować działania niepożądane, w tym niebezpieczną dla życia zakrzepicę, szczególnie u pacjentek z nadciśnieniem lub nałogowo palących papierosy. Tabletki są przeznaczone do codziennego przyjmowania, najlepiej o stałej porze. Należy o tym pamiętać, bo od tego najbardziej zależy ich skuteczność – wskaźnik Pearla wynosi 0-1,26 (przy idealnym stosowaniu)¹.
• Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe – zawierają tylko jeden hormon: progestagen. Brak estrogenu wiąże się z mniejszym ryzykiem zdarzeń niepożądanych, dzięki czemu tabletki jednoskładnikowe są bezpieczniejsze dla grup szczególnego ryzyka: kobiet po 40. roku życia, palących papierosy, z nadwagą i otyłością, z nieprawidłowym stężeniem cholesterolu, z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku chorób zakrzepowo-zatorowych, a także karmiących piersią. Ten typ tabletek również należy przyjmować codziennie o stałej porze. Ich skuteczność oceniana wskaźnikiem Pearla przy idealnym stosowaniu to 0,14¹.
• Krążki dopochwowe (inaczej ringi, pierścienie) – rodzaj antykoncepcji dwuskładnikowej. Estrogen i progesteron przenikają z krążka umieszczonego w pochwie do krwiobiegu, uniemożliwiając zapłodnienie. Ring aplikuje się raz na 21 dni, a następnie wyjmuje, tak by mogła wystąpić miesiączka. Kolejny wkłada się po tygodniu. Skuteczność tej formy antykoncepcji przy idealnym stosowaniu mierzonej wskaźnikiem Pearla to 0,31-0,96¹.
• Plastry – metoda oparta na dwóch hormonach, które przenikają przez skórę do organizmu. Plaster nie tylko ma wysoką skuteczność (wskaźnik Pearla 0,59-0,991 przy idealnym stosowaniu), lecz także jest wygodny w użyciu, bo wymienia się go raz na tydzień. Trzeba pamiętać, aby dokładnie go przymocować oraz kontrolować, czy się nie odkleił, bo tylko wtedy zachowa swoje działanie. Plaster można przykleić na brzuchu, ramionach, pośladkach – zawsze na czystą, suchą i nieowłosioną skórę.
• Wkładki domaciczne – zakłada się je do jamy macicy, zwykle na 5 lat. Wkładka zawiera tylko jeden składnik, progestagen, uwalniany w niewielkich ilościach bezpośrednio do macicy. Dostępne są również wkładki bez hormonów – z miedzią. Wymogiem koniecznym jest to, że wkładka musi być założona i wyjęta w gabinecie lekarskim. Przykładowa skuteczność oceniona wskaźnikiem Pearla: wkładka z lewonorgestrelem (52 mg) – 0,09-0,11, wkładka z miedzią – 0,16-1,26¹.
• Zastrzyki – zawierają jedynie progestagen. Są wykonywane raz na 3 miesiące w ramię, biodro lub pośladek. Po odstawieniu ta metoda antykoncepcji może działać jeszcze przez ok. 10 miesięcy od ostatniego wstrzyknięcia. Skuteczność zastrzyku oceniana wskaźnikiem Pearla to 0,3².
• Implanty – mają w składzie jeden hormon – progestagen, który jest stopniowo uwalniany do organizmu. Są wszczepiane pod skórę wewnętrznej strony ramienia. Mogą być wymieniane co 3 lata. Aplikacja implantu wiąże się z niewielką ingerencją chirurgiczną. Jego skuteczność oceniana wskaźnikiem Pearla wynosi 0–0,3¹.

Antykoncepcja mechaniczna – rodzaje, zalety, zastosowanie

Do metod antykoncepcji mechanicznej należą:

• Prezerwatywy męskie – ich skuteczność nie należy do najwyższych (wskaźnik Pearla 8-11³), ale przy prawidłowym stosowaniu zapewniają dość dobre zabezpieczenie. Dodatkowo, w dużym stopniu chronią przed zakażeniem wirusem HIV, jak również przed wieloma chorobami, takimi jak rzeżączka, kiła, opryszczka narządów płciowych, wirusowe zapalenie wątroby typu B. Trzeba zwracać uwagę na to, aby prezerwatywa nie była uszkodzona ani przeterminowana. Powinna być prawidłowo dobrana pod względem rozmiaru.
• Prezerwatywy damskie – rzadko stosowana forma antykoncepcji m.in. dlatego, że jej założenie wymaga pewnej wprawy. Ma mniejszą skuteczność niż prezerwatywa męska, a ryzyko błędu zastosowania zmniejsza tę skuteczność jeszcze bardziej i powoduje małe zadowolenie pacjentek. Taka prezerwatywa nie zapobiega też chorobom przenoszonym drogą płciową.
• Kapturki naszyjkowe (diafragmy) – nie cieszą się zbyt dużą popularnością. Są wielorazowe, wykonane z gumy lub silikonu. Kapturek zakłada się na szyjkę macicy, tak aby tworzył barierę dla plemników. Jego skuteczność zależy przede wszystkim od właściwego dopasowania rozmiaru, dlatego powinien zrobić to lekarz ginekolog.
• Środki plemnikobójcze – należą do nich kremy, żele, pianki oraz globulki. Te ostatnie mają najkrótszy czas działania – tylko godzinę. Pozostałe zachowują właściwości przez kilka godzin (w zależności od rodzaju). Zastosowanie polega na wprowadzeniu środka do pochwy przed stosunkiem. Skuteczność oceniana wskaźnikiem Pearla to 6-26².
• Gąbki dopochwowe – i znów niepopularna metoda antykoncepcji. Zakłada się ją podobnie jak tampon, a według niektórych producentów należy ją wcześniej zwilżyć wodą, która aktywuje środek plemnikobójczy do działania. Gąbka jest jednorazowa. Jej skuteczność oceniana wskaźnikiem Pearla wynosi 6-24².

Naturalne metody antykoncepcji

Naturalną metodą antykoncepcji jest kalendarzyk partnerski (małżeński). Jego zastosowanie sprawdza się w przypadku kobiet, które regularnie miesiączkują, ich cykle trwają tyle samo, a owulacja występuje około połowy cyklu, czyli mniej więcej 14 dni przed okresem. Aby wyliczyć dni płodne, najlepiej przez około rok (a co najmniej pół roku) obserwować swoje cykle miesiączkowe i zaznaczać ich czas trwania w kalendarzu. Po tym czasie należy od najkrótszego cyklu (np. 26 dni) odjąć 18 dni, a od najdłuższego (np. 32 dni) – odjąć 11 dni. Wynik wyznaczy czas, w którym nie należy uprawiać seksu, czyli w podanym przykładzie będzie to od 8. do 21. dnia cyklu. Przypominamy, że pierwszy dzień cyklu oznacza pierwszy dzień miesiączki, a ostatni – dzień przed następną miesiączką. Aby metoda była jeszcze skuteczniejsza, można dodatkowo mierzyć temperaturę ciała (bezpośrednio po jajeczkowaniu rośnie średnio o 0,4 stopnia), a także kontrolować śluz szyjkowy, który podczas owulacji jest przezroczysty, ciągnący i obserwuje się jego większą ilość. Niestety kalendarzyk małżeński nie jest zbyt skuteczną metodą antykoncepcyjną. Jego skuteczność oceniana wskaźnikiem Pearla wynosi bowiem 0,6-25⁴. Kalendarzyk nie tylko wymaga znajomości własnego ciała i regularnych cykli, ale jego działanie może również zostać osłabione przez czynniki, na które kobieta nie ma wpływu: stres, zmiana klimatu, infekcje, leki, a nawet zmiany w odżywianiu. Z uwagi na brak pewności w ochronie przed ciążą WHO nie zalicza kalendarzyka małżeńskiego do metod antykoncepcji w ścisłym znaczeniu. Przeczytaj więcej o wskaźniku Pearla

Która metoda antykoncepcji jest najskuteczniejsza?

Powyższe zestawienie wskazuje, że najskuteczniejsze metody antykoncepcji to metody hormonalne, a wśród nich najlepsze wyniki mają:

• tabletki antykoncepcyjne dwu- i jednoskładnikowe,
• wkładki domaciczne,
• implanty.

Tabletki dwuskładnikowe bez przeszkód mogą stosować młode, zdrowe kobiety. Z kolei formy antykoncepcji z samym progestagenem, czyli tabletki jednoskładnikowe, wkładki i implanty, stanowią bezpieczniejszy wybór m.in. dla następujących kobiet:

• w dojrzałym wieku,
• z nadwagą i otyłych,
• z nieprawidłowym stężeniem cholesterolu,
• palących wyroby tytoniowe,
• z nadciśnieniem tętniczym,
• mających w rodzinie osoby z udarem lub zawałem przed 50. rokiem życia.

Wymienione grupy pacjentek nie mogą lub nie powinny stosować antykoncepcji z estrogenem, który może prowadzić do działań niepożądanych, przede wszystkim zwiększać ryzyko wystąpienia groźnej choroby – zakrzepicy.

Zadbaj o swój komfort i bezpieczeństwo podczas stosunku

Metod zapobiegania ciąży jest wiele, każdą z nich stosuje się inaczej, każda ma inną skuteczność. W antykoncepcji jednak – oczywiście oprócz skuteczności – ważny jest komfort kobiety, która będzie mogła w pełni cieszyć się z seksu wtedy, kiedy poczuje się bezpiecznie korzystając z wybranej metody. Dokonując tego wyboru, nie warto polegać na metodach, takich jak stosunek przerywany, który ma bardzo słabe działanie, a także „tabletki po”, które tak naprawdę nie są metodą zapobiegającą ciąży, bo zapobieganie oznacza działanie „przed”. Poza tym ten rodzaj tabletek w żadnym wypadku nie jest przeznaczony do ciągłego użytku. Niezależnie od tego, na jaką metodę padnie wybór – hormonalną, mechaniczną czy naturalną – warto dowiedzieć się jak najwięcej na jej temat. To pozwoli zmaksymalizować skuteczność metody, bo antykoncepcja okazuje się najbardziej skuteczna wtedy, kiedy jest prawidłowo stosowana.