Zakrzepica
i antykoncepcja
hormonalna
nie muszą iść w parze!
Zakrzepica – co to jest?
Zakrzepica, czyli inaczej żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (ŻChZZ), najczęściej dotyczy żył znajdujących się w łydkach, ale może też obejmować te znajdujące się w udach, miednicy lub innych częściach ciała. ŻChZZ polega na powstawaniu zakrzepów, które są szczególnie groźne, jeśli taki zakrzep oderwie się od ściany żyły. Może to doprowadzić do zatoru tętnicy płucnej, a następnie do zgonu. Im większy zakrzep, tym większe ryzyko śmierci. Zakrzepica jest więc bardzo niebezpieczną chorobą, której nie można lekceważyć. Jeśli układ krwionośny człowieka jest zdrowy, krew w żyłach bez przeszkód płynie w kierunku serca. Taki kierunek ruchu z dolnych partii ciała jest możliwy dzięki pracującym mięśniom oraz zastawkom, w które są „wyposażone” żyły i które zapobiegają spływowi krwi w dół. W sytuacji, gdy ten mechanizm przestaje prawidłowo działać, krew zaczyna mieć problem z przepływem, co powoduje stan zapalny i uszkodzenie śródbłonka (czyli wyściółki naczyń krwionośnych). Do takich uszkodzonych miejsc łatwo przywierają płytki krwi i w ten właśnie sposób powstają zakrzepy. Zmniejszają one średnicę naczynia, przez co transport krwi jest utrudniony. Zakrzepy mogą zostać wchłonięte, jednak nie oznacza to, że problem się rozwiązuje. Wręcz przeciwnie, w ich miejscu żyła i jej zastawki ulegają uszkodzeniu – jest to tzw. zespół pozakrzepowy. Co więcej, mogą się pojawić nowe zakrzepy. Jeżeli nie zostaną one wchłonięte, to w wyniku przytwierdzania się do nich kolejnych płytek krwi ich wymiary mogą się powiększyć do tego stopnia, że zatkają one żyłę całkowicie. Jeśli następnie pojawią się nowe zakrzepy, układ krwionośny zacznie już poważnie szwankować.
Najczęstsze objawy ŻChZZ:
- ból w łydce – który powoduje trudności w poruszaniu się, a nawet staniu (często mylony ze skurczami),
- opuchlizna połączona z zaczerwienieniem i podwyższoną ciepłotą skóry – zwykle w okolicy kostki, niekiedy na łydce lub udzie,
- stan podgorączkowy, a nawet gorączka.
Zakrzepica a antykoncepcja hormonalna
Antykoncepcja hormonalna może powodować zakrzepicę, jeśli zawiera hormon zwany estrogenem. Ma to związek z jego negatywnym wpływem na krzepliwość krwi, a co za tym idzie – z powstawaniem zakrzepów. U młodych, zdrowych kobiet to ryzyko jest niewielkie, ale u pacjentek z grup wymienionych poniżej poważnie wzrasta. Dotyczy to pań:
Przeczytaj więcej o estrogenie >>
- po czterdziestce,
- palących papierosy,
- z podwyższonym cholesterolem,
- z nadwagą lub otyłością,
- mających w rodzinie osoby z udarem lub zawałem przed 50. rokiem życia.
Jak uniknąć zakrzepicy przy antykoncepcji?
Przed rozpoczęciem stosowania antykoncepcji hormonalnej lekarz może zlecić pacjentce wykonanie badań, które skontrolują: morfologię, stężenie glukozy, stan wątroby, ciśnienie tętnicze, a także krzepliwość krwi. To właśnie kontrola krzepliwości jest podstawą w profilaktyce zakrzepicy przy hormonalnych metodach zapobiegania ciąży. W przypadku obecności niektórych zaburzeń związanych z krzepliwością lekarz prawdopodobnie nie przepisze antykoncepcji hormonalnej zawierającej estrogeny. Będzie to brane pod uwagę w szczególności u kobiet po 35. roku życia, a także palących papierosy. Połączenie tych czynników powoduje bowiem duży wzrost ryzyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Palisz papierosy? Dowiedz się więcej o antykoncepcji dla palących >>
Jak naturalnie zapobiegać zakrzepicy?
Codzienny tryb życia może mieć duży wpływ na uniknięcie zagrożenia ŻChZZ. Oto nawyki, które pomogą zapobiec tej groźnej chorobie:
- unikanie nikotyny,
- regularna aktywność fizyczna,
- utrzymanie prawidłowej masy ciała,
- zdrowe nawyki żywieniowe (ograniczenie tłuszczów i cukru, spożywanie dużych ilości warzyw i owoców),
- odpowiednie nawadnianie organizmu,
- unikanie przebywania w pozycji siedzącej lub stojącej przez długi czas,
- noszenie wygodnej, luźnej odzieży.
- wiek powyżej 40. roku życia (ryzyko rośnie z wiekiem),
- przebyta zakrzepica lub zakrzepica w rodzinie,
- otyłość (BMI > 30 kg/m2),
- żylaki,
- urazy, złamania (np. miednicy, kości długich kończyn dolnych),
- przebyte operacje chirurgiczne (zwłaszcza dotyczące kończyn dolnych, miednicy, jamy brzusznej), ginekologiczne, kardiochirurgiczne,
- choroby nowotworowe,
- niektóre leki przeciwnowotworowe,
- niewydolność serca,
- niewydolność oddechowa,
- cewnik w dużych żyłach,
- zwiększona krzepliwość krwi,
- ciąża i połóg,
- siedzący lub stojący tryb życia, mała aktywność fizyczna,
- niewłaściwa dieta (zbyt duże ilości spożywanych tłuszczów i cukru),
- odwodnienie organizmu,
- używki (w szczególności nikotyna),
- noszenie ciasnej odzieży,
- nawyk zakładania nogi na nogę,
- stosowanie antykoncepcji dwuskładnikowej (dotyczy większości tabletek antykoncepcyjnych, plastrów i krążków dopochwowych), które zawierają dwa rodzaje hormonów płciowych – estrogeny i progestageny.
Jaka antykoncepcja przy zakrzepicy?
Antykoncepcja przy zakrzepicy jest możliwa. Jednak w kontekście powikłań zakrzepowo-zatorowych u kobiet z tej grupy za bezpieczniejszą można uznawać antykoncepcję jednoskładnikową. W przeciwieństwie do dwuskładnikowej zawiera ona jedynie progestagen, a jest pozbawiona estrogenu. Ten syntetyczny hormon w połączeniu z ŻChZZ jest bardzo niebezpieczny, wpływa bowiem niekorzystnie na krzepliwość krwi. Według wskazań WHO2 przy zakrzepicy żył głębokich/zatorowości płucnej w wywiadzie wskazana jest antykoncepcja jednoskładnikowa, przy czym zaleca się jednoczesną obserwację pacjentki. Takie same rekomendacje dotyczą sytuacji, gdy pacjentka przeszła operację związaną z długotrwałym unieruchomieniem, a także gdy występują u niej trombofilie wrodzone, np. mutacja czynnika V Leiden, mutacje genu protrombiny, niedobór białka C i/lub S, niedobór antytrombiny. Przytoczone zalecenia WHO nie wykazują natomiast żadnych przeciwwskazań do stosowania antykoncepcji jednoskładnikowej w przypadku występowania zakrzepicy u członków rodziny, po operacjach niewymagających długotrwałego unieruchomienia, przy żylakach. Te same wytyczne WHO mówią o antykoncepcji z estrogenem jako całkowicie przeciwwskazanej przy jakiejkolwiek postaci obecnej lub przebytej zakrzepicy żył głębokich/zatorowości płucnej, przy trombofiliach wrodzonych, a także w przypadku operacji z długotrwałym unieruchomieniem. Przy obciążeniu genetycznym i poważnych operacjach bez dłuższego unieruchomienia oraz przy zakrzepicy żył powierzchownych można taką antykoncepcję przyjmować z zalecaną obserwacją. Przeciwwskazań nie odnotowano w odniesieniu do żylaków i niewielkich operacji bez unieruchomienia.
Inne grupy, dla których niewskazana jest antykoncepcja dwuskładnikowa z estrogenem, to kobiety po 40. roku życia, z chorobami przewlekłymi (np. cukrzycą), z otyłością, palące oraz karmiące piersią. W ich przypadku również wymienia się opcję jednoskładnikową jako bezpieczniejszą metodę zapobiegania ciąży.
Sprawdź, czy powinnaś stosować antykoncepcję jednoskładnikową >>
Jak działają tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe?
Działanie tabletek jednoskładnikowych polega na hamowaniu owulacji. Dodatkowo powodują one zwiększenie lepkości śluzu w szyjce macicy, co zapobiega przedostawaniu się plemników i chroni przed zapłodnieniem.
Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe z samym progestagenem powodują mniej działań niepożądanych niż dwuskładnikowe, które dodatkowo zawierają estrogen. Antykoncepcja jednoskładnikowa nie zwiększa ryzyka nie tylko zakrzepicy, lecz także udaru mózgu czy zawału serca, co jest szczególnie istotne dla kobiet z grup ryzyka, m.in. obciążonych genetycznie. Co ważne, pigułki z samym progestagenem mają podobną skuteczność, co tabletki dwuskładnikowe – wskaźnik Pearla wynosi odpowiednio 0,14 oraz 0-1,263. Zobacz, jaką skuteczność mają poszczególne metody antykoncepcji >>
Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe z samym progestagenem powodują mniej działań niepożądanych niż dwuskładnikowe, które dodatkowo zawierają estrogen. Antykoncepcja jednoskładnikowa nie zwiększa ryzyka nie tylko zakrzepicy, lecz także udaru mózgu czy zawału serca, co jest szczególnie istotne dla kobiet z grup ryzyka, m.in. obciążonych genetycznie. Co ważne, pigułki z samym progestagenem mają podobną skuteczność, co tabletki dwuskładnikowe – wskaźnik Pearla wynosi odpowiednio 0,14 oraz 0-1,263. Zobacz, jaką skuteczność mają poszczególne metody antykoncepcji >>
1 https://www.mp.pl/pacjent/zakrzepica/aktualnosci/130005,na-calym-swiecie-z-powodu-choroby-zakrzepowo-zatorowej-umiera-10-mln-ludzi-rocznie (data dostępu: 10 maja 2022).
2 World Health Organization, Medical eligibility criteria for contraceptive use. Edycja 5, 2015, s. 117, 118, 161, 162; https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/181468/9789241549158_eng.pdf (data dostępu: maj 2022).
3 Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej – stanowisko zespołu ekspertów. Ginekol Pol 2014; 85: 239.